Grób Tadeusza Nogasa

Grób Tadeusza Nogasa

2 maja 2021 miała miejsce oficjalna uroczystość złożenia kwiatów na grobie uczestnika III Powstania Śląskiego Tadeusza Nogasa w setną rocznicę tegoż powstania. W uroczystości wzięli udział wicewojewoda dolnośląski Jarosław Kresa oraz przedstawiciel Instytutu Pamięci Narodowej Przemysław Mandela. Wartę honorową przy grobie pełnili żołnierze 22 Karpackiego Batalionu Piechoty Górskiej im. gen. dyw. Bronisława Prugar-Ketlinga. Uroczystość była jednocześnie podsumowaniem starań Lądeckiego Towarzystwa Historyczno-Eksploracyjnego o odnowienie i godne upamiętnienie miejsca spoczynku bohatera wydarzeń z okresu walk o niepodległość Polski.

Stan grobu po zlokalizowaniu (sierpień 2019)

Na grób Tadeusza Nogasa natrafiliśmy w 2019 roku w czasie prowadzonych na cmentarzu parafialnym prac indeksacyjnych. Jeszcze w tym samym roku uporządkowaliśmy mogiłę: usunęliśmy chwasty, poprawiliśmy i pomalowaliśmy betonową ramkę. Zaczęliśmy szukać firmy, która wykonałaby replikę tabliczki. Okazało się, że Internet to wielka siła. Po dwóch dniach odezwała się do nas Joanna Hryciuk z Oddziałowego Biura Walk i Męczeństwa Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu. Zaproponowała, że IPN zapłaci za wykonanie repliki oraz byśmy postarali się o wpisanie mogiły do ewidencji grobów weteranów walk o Wolność i Niepodległość Polski, co miało definitywnie uchronić ją od likwidacji. Nasze działania zbiegły się z projektem „OCALAMY” prowadzonym przez wojewodę dolnośląskiego przy współpracy z Biurem Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN.
Od tej pory działania szły dwutorowo: złożyliśmy dokumentację o wpisanie mogiły do ewidencji, a jednocześnie staraliśmy się o uhonorowanie miejsca pochówku powstańca insygnium „Ojczyzna swemu Obrońcy”. Sprawę w IPN przejął Przemysław Mandela. Zaproponował, by najpierw wymienić nagrobek Tadeusza Nogasa, a następnie upamiętnić miejsce jego pochówku insygnium. W lutym 2020 r. to pierwsze udało się doprowadzić do finału. Grób Nogasa trafił do ewidencji grobów  weteranów walk o Wolność i Niepodległość Polski pod numerem 388 [tu są szczegóły].

Jesień 2019 – po pracach porządkowych

Otworzyło nam to drogę do godnego upamiętnienia miejsca jego pochówku. Kiedy już myśleliśmy, że nie uda się tego przeprowadzić jeszcze w 2020 roku, otrzymaliśmy list z IPN: „Jesteśmy na finiszu prac”. Przemysław Mandela napisał: „Chciałbym z tego miejsca serdecznie Państwu podziękować za zainteresowanie tą sprawą i poinformowanie nas o niej”. Jednocześnie dodał, że IPN będzie „stopniowo działać przy okazji także innych osób, które spoczywają w Lądku-Zdroju, a znalazły się w spisie grobów weteranów dzięki Państwa zainteresowaniu”.
Autorem projektu nagrobka Tadeusza Nogasa jest legniczanin, dr hab. Grzegorz Niemyjski, dziekan Wydziału Rzeźby i Mediacji Sztuki na Akademii Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu. Lądecki nagrobek jest jednocześnie początkiem formatu, który będzie wykorzystywany przy budowie innych grobów weteranów i grobów wojennych, na terenie Dolnego Śląska i Opolszczyzny.
III Powstanie Śląskie wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku, na wieść o projekcie Komisji Międzysojuszniczej przyznającym Niemcom prawie trzy czwarte obszaru Śląska, na którym w marcu tego samego roku przeprowadzono plebiscyt. Było to pierwsze ze śląskich zrywów, które zostało wcześniej uzgodnione z przedstawicielami państwa polskiego, dzięki czemu uzyskało pomoc polityczną i wojskową.

Grób Tadeusza Nogasa po pracach przeprowadzonych przez dolnośląski IPN

3 maja o godz. 2.00 w nocy wszystkie siły powstańcze rozpoczęły akcję bojową. Wraz z z rozpoczęciem działań tej samej nocy specjalny oddział powstańczy pod dowództwem por. Tadeusza Puszczyńskiego w ramach akcji „Mosty” wysadził w powietrze mosty kolejowe na Odrze. W ten sposób przerwano połączenia kolejowe z resztą Niemiec.
Początków tego oddziału należy szukać pod koniec roku 1920, kiedy to przy Oddziale II Naczelnego Dowództwa WP utworzono Referat Destrukcji Dowództwa Obrony Plebiscytu. Dopiero 7 maja, czyli już po wybuchu III powstania śląskiego przemianowano ów Referat na Grupę Destrukcyjną Wawelberga, od pseudonimu jej dowódcy kpt. Tadeusza Puszczyńskiego ps. „Konrad Wawelberg”.
Zniszczone siedem mostów znajdowało się na strategicznych liniach kolejowych łączących Śląsk z resztą Niemiec, były to m.in. mosty pod Opolem, Popielowem, Wołczynem, Głogówkiem i Racławicami Śląskimi. Akcja „Mosty” była największą tego typu polską akcją podczas powstań śląskich zakończoną pełnym sukcesem. Dzięki niej udało się wstrzymać na jakiś czas transporty niemieckich oddziałów oraz zaopatrzenia co wpłynęło na sukces III powstania śląskiego.

Uroczystości w maju 2021 r.

W skład grupy dywersyjnej weszli oficerowie WP oraz członkowie grup dywersyjnych z okresu II powstania śląskiego. W lutym 1921 r. liczyła ona łącznie 46 oficerów, podoficerów i żołnierzy. Z początkiem 1921 roku dowódcą został mianowany wspomniany wcześniej kpt. Puszczyński, a jego zastępcą por. Stanisław Baczyński.
W późniejszym etapie powstania Grupa Destrukcyjna brała udział w walkach o Strzelce Opolskie, a następnie została wycofana z linii frontu celem reorganizacji. W jej wyniku powiększyła się do 130 oficerów i żołnierzy. Wtedy też podzielono ją na na cztery oddziały: podgrupy destrukcyjne „Wschód”, „Północ” i „Południe” oraz oddział rezerwowy. Ponownie włączona do walki, Grupa Destrukcyjna została wycofana dopiero w połowie czerwca, kiedy dowództwo powstańcze zadecydowało o utworzeniu na jej bazie oddziału szturmowego o nowej nazwie Grupa Konrada Wawelberga. Ostatecznie oddział dowodzony przez kpt. Puszczyńskiego został rozwiązany po zakończeniu III powstania śląskiego, w lipcu 1921 r.

Złożenie kwiatów przez przedstawiciela IPN

Członkiem grupy “Wawelberg” był pochowany na lądeckim cmentarzu Tadeusz Nogas. Udało nam się zebrać kilka informacji o nim. Urodził się 21 II 1904 r. w Lublinie, z zawodu był księgowym. Przed wojną mieszkał w rodzinnym mieście, przy ul. Piaskowej 17. Zapewne też w Lublinie zawarł związek małżeński z Julią Sankowską. Małżeństwa to z pewnością jeszcze przed wybuchem II wojny światowej doczekało się dziecka. Nogas był żołnierzem III Powstania Śląskiego w 1921 r. Służył w kompanii karabinów maszynowych II Baonu Strzelców Śląskich oraz (wedle materiałów zachowanych w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku) w oddziale dywersyjnym Tadeusza Puszczyńskiego „Wawelberg”. W okresie II wojny światowej, zapewne za swoją działalność niepodległościową, był więźniem niemieckich obozów koncentracyjnych. Więziony był w Zamku Lubelskim; Majdanku /KL Lublin/; Oświęcimiu /KL Auschwitz/ – przywieziony 3 X 1943 r. (numer więźniarski: 155577); Mathausen-Gusen /KL Mathausen-Gusen/ – przeniesiony 8 XI 1943 r. z KL Auschwitz (numer więźniarski: 49341); Dachau /KL Dachau/. Ofiara obozowych eksperymentów pseudomedycznych. Zmarł w Lądku-Zdroju 12 X 1970 r.

Część członków stowarzyszenia z wicewojewodą dolnośląskim Jarosławem Kresą

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.