Ryszard Małkowski

Początki władzy polskiej i polskiego osadnictwa w Lądku-Zdroju po II wojnie światowej [część 2]

W związku z tym, że do miasta należało 1430 ha lasu, zaszła potrzeba utworzenia przy Zarządzie Miejskim miejskiego leśnictwa. Do 1 X 1945 r. gospodarką leśną Lądka zarządzali Niemcy, od 1 X 1945 r. zaś Zarząd Miejski zatrudnił polskiego leśniczego Zdzisława Hutarza. Po przejściu pod zarząd tych lasów stwierdzono, ze kasa leśnictwa była pusta, natomiast w lesie znajdowało się 1700 m drzewa wyciętego w latach 1944-1945. Drewno to częściowo sprzedano do pobliskiego tartaku w Stroniu Śląskim, a częściowo wydano jako deputat dla pracowników. Leśnictwo w tym czasie zatrudniało 40 pracowników fizycznych Niemców i 8 pracowników umysłowych, w tym 5 Niemców [1].

Dużego poparcia nowo organizującym się instytucjom udzielały utworzone w lipcu i sierpniu 1945 r. instancje partyjne PPR i PPS. Pierwszym sekretarzem PPR był Michał Pieniążek, a pierwszym sekretarzem PPS Stanisław Purzycki. Powstałe partie polityczne włączyły się czynnie w tworzenie i umacnianie władz polskich. Brały udział w prowadzeniu osadnictwa, a w późniejszym okresie w wysiedlaniu ludności niemieckiej.

Ważnym czynnikiem w rozwoju miasta ze względu na jego specyfikę, było uruchomienie sanatoriów i urządzeń leczniczych, Bezpośrednio po wyzwoleniu uzdrowisko było nieczynne, prawie całą część uzdrowiskową zajmowały wojska radzieckie. W zakładach leczniczych wykryto składy aparatów rentgenowskich, aparatów do diatermii oraz innej aparatury i urządzeń leczniczych zagrabionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich i tu ukrytych. Aparaty i urządzenia lecznicze należały przed wojną do ubezpieczalni społecznych w Tarnowie, Łodzi, Częstochowie i innych polskich miastach, na co wskazywały napisy na poszczególnych urządzeniach, których okupant nie zdążył usunąć. Powiadomione władze tych miast wysyłały upoważnione delegacje po odbiór swojej własności. Ponadto znaleziono 15 skrzyń z częściami aparatów lekarskich. Po sprawdzeniu ich zawartości okazało się że należały one do Ubezpieczalni Społecznej w Krakowie. Zostały więc za zgodą Pełnomocnika Rządu w Bystrzycy odesłane do Krakowa.

Władze radzieckie, w których posiadaniu – jak już wspomniano – była znaczna część zdrojowa miasta, zaczęły uruchamiać niektóre sanatoria i urządzenia lecznicze na swój użytek. 25 VIII 1945 r. przekazały miastu 4 budynki stanowiące jeden zespól sanatoryjny. Po przejęciu przez władze miejskie sanatorium przeprowadzono analityczne badania wód mineralnych i rozpoczęto uruchamianie urządzeń leczniczych [2].

Miasto po niedługim czasie musiało zrezygnować z sanatorium na rzecz tworzącego się Uzdrowiska Lądek. We wrześniu 1945 r. pełnomocnik grupy operacyjnej działając na podstawie upoważnienia Ministerstwa Zdrowia przejął od władz miejskich 4 budynki sanatoryjne. Jeden budynek posiadał łazienki kąpielowe i urządzenia wodolecznicze, pozostałe – to budynki mieszkalne dla kuracjuszy i kotłownie. W sanatorium tym jednorazowo mogło się leczyć 180 osób. Personel zakładu stanowili: lekarz dr Jan Meisel, kierownik administracyjny Jan Żmuda, konserwator urządzeń, pokojówka, ogrodnik i 6 sióstr zakonnych (prócz kierownika wszyscy Niemcy) [3]. Szerzej problemami uzdrowiskowymi zajął się powołany w sierpniu 1945 r. Zarząd Państwowych Uzdrowisk Dolnośląskich z siedzibą w Solicach-Zdroju (obecnie Szczawno-Zdrój) [4], który dążył do utworzenia we wszystkich miejscowościach kuracyjnych Dolnego Śląska instytucji zajmujących się sprawami uzdrowiskowymi. W tym celu powołano we wszystkich miejscowościach wczasowo-leczniczych dyrekcje uzdrowisk oraz w późniejszym okresie komisje zdrojowe.

Organizujące się Uzdrowisko Lądek napotykało szereg trudności, jak brak niezbędnych urządzeń leczniczych, które w początkowym okresie PUR przydzielał różnym instytucjom lub osobom prywatnym. Należało wszystko zebrać, uporządkować, przeprowadzić niezbędne remonty, ustalić cennik opłat za usługi itd. [5].  Zarząd Państwowego Uzdrowiska Lądek-Zdrój utworzono wiosną 1946 r., a pierwszym jego dyrektorem został Wacław Ostaszewski. Brak na razie było Komisji Uzdrowiskowej, która zajmowałaby się wyglądem estetycznym miejscowości. W myśl zarządzenia Zarządu Państwowych Uzdrowisk Dolnośląskich do czasu utworzenia komisji uzdrowiskowych dyrektorzy poszczególnych uzdrowisk korzystali z uprawnień rządowych komisji zdrojowych. Dyrekcja Zarządu Uzdrowiska starała się, aby prace związane z pełnym uruchomieniem podległego zespołu sanatoryjnego zakończone zostały· przed rozpoczynającym się sezonem wczasowo-leczniczym, tj. przed 1 V 1946 r. [6]. Liczono na to, że przyjeżdżający kuracjusze będą kwaterować prywatnie i równocześnie korzystać z zabiegów wodoleczniczych.

W Lądku-Zdroju znajdował się ponadto Szpital Miejski z oddziałami chirurgią, położnictwa i ginekologią oraz chorób wewnętrznych. Dyrektorem szpitala był niemiecki lekarz dr Münzer. W mieście brak było polskich lekarzy, którzy napływali tu dopiero w okresie późniejszym. Pierwszym polskim lekarzem przybyłym do Lądka był dr Herbert Kostka. W lipcu 1945 r. objął on tymczasowo kierownictwo szpitala, od 1 sierpnia został zatwierdzony na stanowisku dyrektora szpitala. Pozostały personel, w którego skład wchodziły również siostry zakonne, był narodowości niemieckiej. Znajdująca się w Lądku apteka również została przejęta przez władze polskie i przekazana jako apteka społeczna mgr farmacji Rokosiównie [7]. Lekarze niemieccy w zasadzie leczyli ludność niemiecką, a lekarze polscy ludność polską, gdyż zgodnie z zarządzeniami wyższych instancji lekarzom niemieckim nie wolno było leczyć ludności i wojska polskiego pod groźbą odebrania im prawa praktykowania w ogóle [8].

Z chwilą napływu Polaków zachodziła potrzeba zorganizowania polskiego szkolnictwa. Zrobiono wszystko, aby dzieci 1 IX 1945 r. poszły do szkoły. W momencie rozpoczęcia roku szkolnego dzieci tych była garstka, około 50. Kierownikiem szkoły został nauczyciel Marian Chylak. Na początku w szkole obok kierownika naukę prowadziło 4 nauczycieli.

Początkowy okres powojenny w Lądku to okres borykania się z trudnościami, jakie napotykały władze polskie wszędzie na ziemiach zachodnich. Był to okres umacniania władzy polskiej oraz stabilizacji życia społecznego i gospodarczego. W owym czasie powstały w mieście placówki usługowe i handlowe, jak Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, Powszechna Spółdzielnia Spożywców, „Ruch” i inne [9]. Organizowanie życia polskiego było tym bardziej utrudnione, ze początkowo nad żywiołem polskim zdecydowanie przeważali Niemcy, których w interesie narodowym należało jak najszybciej wysiedlić. Proces osiedlania się Polaków nie mógł nabrać większego rozmachu ze względu na brak mieszkań, które zajęte były jeszcze przez Niemców. Od nich przejmowano wszystkie sklepy i zakłady rzemieślnicze, które przydzielano Polakom posiadającym odpowiednie dokumenty stwierdzające ich zawody [10]. Nie załatwiało to jednak sprawy mieszkań. Dlatego tez Polacy domagali się jak najszybszego wysiedlania Niemców. Zagadnienie to poruszano często na zebraniach partyjnych i organizacji społecznych. Na zebraniu Komitetu Miejskiego PPR 25 XI 1945 r. sekretarz Bufat powiedział, że najważniejszą jest sprawa wysiedlenia chociażby 50% Niemców, a głównie tych, którzy szabrują [11].

Sytuacja ludnościowa w styczniu 1946 r. przedstawiała się następująco: na dzień 11 I 1946 r. było 1480 rodzin niemieckich, co stanowiło 5556 osób, z tego stałych mieszkańców 5003 (1290 rodzin) i napływowych Niemców 553 (190 rodzin); ludność polska na dzień 1 I 1946 r. liczyła 712 osób, ponadto w mieście znajdowały się 42 osoby innych narodowości [12]. Pod koniec marca 1946 r. w Lądku było 801 Polaków, co świadczyło o słabości procesu polskiego osadnictwa [13].

Powolność procesu osiedlania się ludności polskiej stała się, poważnym problemem Lądka. Ludność polska coraz bardziej domagała się, wysiedlenia Niemców. W tej sytuacji z inicjatywy PPS w porozumieniu z innymi partiami politycznymi zwołany został 3 II 1946 r. wiec manifestacyjny celem opowiedzenia się, za jak najszybszym wysiedleniem Niemców. Na wiecu zgromadziła się licznie ludność z pobliskich okolic, aby uchwalić rezolucję, domagającą się usunięcia Niemców z ziem zachodnich. W rezolucji tej czytamy m. in., że zebrani uchwalili zwrócić się, do Obywatela Pełnomocnika Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Obwód Dolnego Śląska z prośbą, by zapowiedź Rządu Jedności Narodowej »ani jednego Niemca w Polsce« na tym terenie została niezwłocznie w czyn wprowadzona, a szczególnie by stąd, z pogranicza Polski, jak najszybciej Niemcy zostali wysiedleni, by czystość granic była gwarantką władztwa Rzeczypospolitej nad starą ziemią piastowską [14]. W tym czasie sytuacja ludnościowa przedstawiała się następująco: 5556 Niemców oraz 757 Polaków. Zdecydowany ton rezolucji świadczył, że żywioł polski nie chciał pozostać tu mniejszością [15].

Akcja wysiedleńcza na ziemiach zachodnich rozpoczęła się już wcześniej, ale w myśl planów wyjazdu ludności niemieckiej Lądek miał być objęty nią dopiero pod koniec 1946 r. W rezultacie w porozumieniu z powiatowymi i wojewódzkimi władzami wysiedlanie Niemców z Lądka i regionu lądeckiego rozpoczęło się 1 IV 1946 r. W mieście został utworzony punkt etapowy na stacji kolejowej, przez który przeszło w kwietniu 10 856 osób narodowości niemieckiej. Był to pierwszy etap wysiedlania Niemców, pozostałych wysyłano zgodnie z planem wysiedleń jesienią 1946 r. lub w okresie późniejszym [16].

W porównaniu z deportacją Polaków przez Niemców do Rzeszy w czasie działań wojennych wysiedlanie ludności niemieckiej było prowadzone w sposób wysoce humanitarny. Świadczą o tym sprawozdania dotyczące tej akcji, znajdujące się w Archiwum Państwowym we Wrocławiu i w innych archiwach państwowych[17]. Statystyczne wyniki przeprowadzonej w kwietniu 1946 r. akcji wysiedlania ludności niemieckiej zamieszkałej w Lądku przedstawia tab. 1.

Tab. l. Ludność niemiecka Lądka wysiedlona w kwietniu 1946 r. [18]

Data	Mężczyźni	Kobiety	Dzieci	Ogółem
1 IV	132	249	114	509
2 IV	121	242	91	454
3 IV	142	276	90	494
4 IV	121	242	104	467
5 IV	122	262	95	479
6 IV	179	251	87	517
7 IV	46	57	8	111
Razem	1 863	1579	589	3 031

 

 

 

 

Z gminy Lądek (wsie w pobliżu Lądka stanowiące gminę) przez punkt etapowy wysiedlono w tym okresie 3586 osób, w tym 685 mężczyzn, 1677 kobiet i 1224 dzieci. Ponadto przez ten punkt wysiedlano Niemców z innych miasteczek i wsi ziemi kłodzkiej[19]. Szczegółowe przedstawienie działalności punktu etapowego w Lądku w omawianym okresie obrazuje tab. 2.

 Tab. 2. Ludność niemiecka wysiedlona przez punkt etapowy
w Lądku w kwietniu 1946 r. [20]

Data	Mężczyźni	Kobiety	Dzieci	Ogółem
1 IV	266	774	517	1557
2 IV	282	768	320	1570
3 IV	271	769	518	1558
4 IV	307	797	492	1596
5 IV	327	722	45	1 1500
6 IV	343	763	460	1566
7 IV	336	711	462	1509
Razem	2132	5 304	3 420	10 858

 

 

 

 

Niemcy zamieszkali w Lądku stanowili 29% ogólnej liczby wysiedlonych w tym okresie, Niemcy zaś ze wsi gminy Lądek 33% wysiedlonych. Pozostałe 38°/o to osoby narodowości niemieckiej zamieszkujące przed wysiedleniem inne miejscowości Kłodczyzny. W wyniku sprawnie przeprowadzonej akcji wysiedlono z Lądka w pierwszym etapie 52,5% Niemców.

Część 3

Źródło materiału: www.sobotka.uni.wroc.pl
Źródło zdjęcia: www.wikipedia.pl

[1] Składnica Akt MRN, sygn. nr 21, Sprawozdanie z działalności MRN za okres 1 VI 1946 r. – 30 VI 1948 r. z. dnia 30 VI 1948 r.

[2] AP Wrocław, UWW, Wydział Zdrowia, sygn. XVI/25, Sprawozdanie miesięczne Powiatowego Wydziału Zdrowia, pisma z 3 VIII 1945 r. i sprawozdanie z 31 XII 1945 r.

[3] Kronika Uzdrowiska Lądek, znajdująca się w Dyrekcji Uzdrowiska.

[4] AP Wrocław, UWW, Wydział Zdrowia, Korespondencja w różnych sprawach organizacyjnych za 1945 r., sygn. XVI/122, Odpis okólnika nr 89 z 23 XI 1945 r. Pełnomocnika Rządu na Okręg Administracyjny Dolnego Śląska nr O. Org. L. 10/114/45 o utworzeniu Zarządu Państwowych Uzdrowisk Dolnośląskich.

[5] AP Wrocław, UWW, Wydział Zdrowia, Korespondencja… , sygn. nr XVI/123, Referat sprawozdawczy Zarządu Państwowych Uzdrowisk Dolnośląskich w Krakowie 19 I 1946 r. (odpis).

[6] Jak w przyp. 12 i 13.

[7] AP Wrocław, UWW, Wydział Zdrowia, sygn. XVI/25, Sprawozdania miesięczne Powiatowego Wydziału Zdrowia, Pismo z 3 VIII 1945 r. i sprawozdanie z 31 XII 1945 r., a także wywiad jak w przyp. 5.

[8] Jak w przyp, 12.

[9] Kronika Szkoły Podstawowej w Lądku-Zdroju, znajdująca się w Szkole Podstawowej nr 1 w Lądku-Zdroju, ul. Kościelna, oraz przyp. 5.

[10] Składnica Akt MRN w Lądku, sygn. nr 17, Inwentarze przejętych sklepów i zakładów, oraz wywiad jak w przyp. 5.

[11] Archiwum KW PZPR we Wrocławiu (dalej cyt.: AKW Wrocław) sygn. nr 3/VI/7, Protokoły kół i komitetów PPR w pow. Bystrzyca za lata 1945-1948, Protokół nr 1 zebrania organizacyjnego Komitetu PPR przy Zarządzie Miejskim odbytego 25 XI 1945 r.

[12] Powiatowe Archiwum Państwowe w Kłodzku {dalej cyt.: PAP Kłodzko), sygn. nr 35, Osiedleńczy raport informacyjny za r. 1946.

[13] AP Wrocław, UWW, sygn. IX/52, Sprawozdanie statystyczne i opisy sytuacyjne pow. Bystrzyca za lata 1945-1946, Sprawozdanie statystyczne za okres 15 III 1946-31 III 1946 z 1 IV 1946 r.

[14] AKW Wrocław, sygn, 38/VI/6, Rezolucja z wiecu manifestacyjnego zorganizowanego przez wszystkie partie z inicjatywy PPS w związku z wysiedleniem Niemców.

[15] AP Wrocław, UWW, sygn. nr IX/52, Sprawozdanie statystyczne za okres 1-15 II 1946 r. z 16 II 1946 r.

[16] AP Wrocław, UWW, sygn. nr 354, Repatriacja Niemców, obwód Bystrzyca, Pismo Pełnomocnika Rządu na Obwód XXV Bystrzyca do Pełnomocnika Rządu na Dolny Śląsk, Wojewódzki Komisarz d/s Repatriacji.

[17] Jw. oraz AP Wrocław, PUR, sygn. nr 783, Repatriacja niemiecka, punkt zborny Lądek za rok 1946, Pismo punktu zbornego w Lądku L. dz. 58/46 z 4 IV 1946 r. do Oddziału Woj. PUR we Wrocławiu.

[18] AP Wrocław, UWW, sygn. nr 354, Sprawozdanie z postępów akcji repatriacyjnej za okres 17 III-7 IV 1946 r.

[19] Tamże

[20] AP Wrocław, PUR, sygn. nr 783, Ogó1ne zestawienie transportów z repatriacji niemieckiej z Lądka-Zdroju od l IV-7 IV 1946 r., nr L. dz. 73 z 8 IV 1946 r.