[Fragment artykułu Anny Zaręby – Detal architektoniczny i jego losy w powojennej Polsce na przykładzie wiejskiego dworku szlacheckiego w Radochowie i „Zamku na Skale” w Trzebieszowicach]

Analiza stylistyczna i detal architektoniczny obecnego „Zamku na Skale”

Rycerska Siedziba na miejscu obecnego „Zamku na Skale” istniała prawdopodobnie już w XIV wieku. Wybudowana została jako budowla mieszkalno-obronna na wysokiej skale nad rzeką. W zasadzie niedostępna była tylko od strony rzeki, lecz jej posadowienie na szczycie wzgórza dawało możliwość szerokiej obserwacji terenu. W 1573 roku Steinhof stał się siedzibą nowej linii Reichenbachów. Nowy renesansowy pałac budowany był w latach 1550—1625 (data 1613 umieszczona jest na portalu skrzydła wschodniego). Renesansowy dwór składał się z części o funkcji mieszkalno-administracyjnej, domu czeladnego i budynku gospodarczego. W tym czasie południowe skrzydło (od strony rzeki) posadowione na skale otrzymało nieregularny zarys. Skrzydło zostało połączone od strony zachodniej z budynkami gospodarczymi. Dobudowano wieżę ozdobioną galerią na drugiej kondygnacji, która pełniła funkcje obronne (w 1738 roku nazwana była Wachterturm – wieża strażnicza). Skrzydło północne było zdecydowanie bardziej regularne. Wejście do niego podkreślał kamienny portal z wyrytą datą 1613. Do skrzydła zachodniego dobudowano od północy dwa budynki przeznaczone dla urzędników dworskich. Z czasem utworzono tutaj trzykondygnacjowy budynek (Rybka-Ceglecka 1999, 1984).

Kolejnej rozbudowy i przebudowy pałacu w stylu barokowym dokonali w pierwszej połowie XVIII w. nowi właściciele: Georg Olivier (Freiherr) Graf von Wallis oraz jego następca Stephan Olivier Reichsgraf von Wallis. Rozbudowali oni przede wszystkim główny budynek o zachodnie skrzydło lokując w nim dużą dworską stajnię i wozownię, a nad nimi dużą oranżerię otwartą oknami o pełnym tuku na stronę południową. Rozbudowana w tym czasie została także wieża pałacowa, która została nakryta niezachowanym do dziś barokowym „cebulastym” hełmem. Największe zmiany dotknęły elewacji południowej od strony rzeki. Przemiany dotyczyły także całego terenu dworu, w tym przypałacowych ogrodów (Eysymontt 1968, 1984). W elewacjach zastosowano podziały poziome, a okna otrzymały proste kamienne obramienia. Wszystkie te zmiany były typowe dla stylistyki wczesnego baroku II połowy XVII wieku.
Przed 1719 rokiem rozbudowano północne skrzydło pałacu w kierunku wschodnim. W nowej dobudówce, poza główny korpus budynku urządzono kaplicę. Według rysunku Pompejusa [1852] dobudowa składała się z dwóch części, kaplica zwieńczona była trójkątnym szczytem i nakryta była dachem dwuspadowym. Do wystroju elewacji dodano narożne boniowanie i gzymsy oraz ozdobne szczyty.

Dalsza rozbudowa pałacu miała miejsce w pierwszej połowie XIX wieku. Przebudowano wówczas wschodnią część północnego skrzydła pałacu, w którym znajdowała się kaplica. Nad budynkiem wzniesiono belweder z neogotyckimi ostrołucznymi oknami. Analogicznie przebudowano (w 3 ćwierci XIX wieku) renesansową wieżę obronną, wznosząc tutaj belweder z widokiem na dziedziniec przed pałacem. Oba budynki utrzymane były w tzw. stylu willowym charakterystycznym dla neoklasycyzmu szkoły berlińskiej.
Istotna przebudowa pałacu miała też miejsce na początku XX w. w 1905 r., kiedy właścicielką dworu była Wanda von Harbuval-Chamaré. Wtedy to nakryto wewnętrzny dziedziniec pałacu dużym przeszklonym dachem tworząc „ogród zimowy” (Eysymontt 1984). Pomieszczenie to zaopatrzono w kominek i umieszczone na ścianach trofea myśliwskie. Skrzydło południowe otrzymało wysoki portyk z balkonem widokowym na trzeciej kondygnacji. Do elewacji wschodniej (od strony parku) dodano wykusz z dużymi oknami. W elewacji południowo-wschodniej umieszczono balkon na masywnych wspornikach. Po II wojnie światowej pałac odbudowano dopiero w latach 1968—1970 i 1976 (Wieromiej 1976). W latach sześćdziesiątych dobudowano część hotelową ze szpecącymi elewację zamku balkonami. Zmiany w elewacji budynku od strony rzeki szczególnie negatywnie wpływały na krajobraz nadrzeczny. Przed remontem były widoczne ślady po usuniętych niszczących estetykę elewacji balkonach. Okna najniższej kondygnacji kamiennych obramowań, zniszczone zostały również gzymsy.
W latach 2004—2006 miał miejsce całkowity remont budynku związany z adaptacją zamku na hotel i centrum konferencyjne. Odnowiono elewacje, wymieniono stolarkę okienną. Największe zmiany dotyczyły wnętrz. Przebudowano pokoje, wymieniono stolarkę okienną i drzwiową, dodano dwie nowe klatki schodowe. Zachowano wszystkie elementy sztuki zdobniczej, detal architektoniczny został częściowo zrekonstruowany, a elewacja odnowiona.

Do zamku przylegał ogród kwiatowy wydzielony widocznym na litografii Pompejusa [1852] murem oporowym z kamienną ażurową balustradą z dekoracją figuralną. Mur ten w centralnej części ogrodu przerwany został schodami prowadzącymi na taras widokowy nad rzeką. Położenie tarasu podkreślało geometryczny podział ogrodu ozdobnego. Taras zamknięty był od wschodu budynkiem dawnej oranżerii. Wzorcem była tutaj litografia Pompejusa [1852] na której taras zdobi kamienna, ażurowa balustrada z rzeźbą figuralną. Obecnie taras zamkowy odnowiono i nadano mu współczesny charakter. Został on poszerzony, zmieniono jego kształt, a w miejscu kamiennej (nieistniejącej) balustrady zastosowano prostą, metalową.