[Fragment artykułu Anny Zaręby – Detal architektoniczny i jego losy w powojennej Polsce na przykładzie wiejskiego dworku szlacheckiego w Radochowie i „Zamku na Skale” w Trzebieszowicach]

Analiza stylistyczna i detal architektoniczny zespołu dworskiego w Radochowie

Zespół dworski w Radochowie jest malowniczo położony po południowej stronie rzeki Białej Lądeckiej. Od północy pozostałości dawnego parku i ogrodu ozdobnego ograniczają zabudowania gospodarcze, na południe i zachód z dworem sąsiadują łąki, a od wschodu granicę stanowi droga z Kłodzka do Lądka. W skład zabudowań dworskich wchodzą: pałac oraz budynki dawnej kuchni, piekarni, stajni i wozowni. Budynek dawnej stodoły już nie istnieje. Budynek dworu oraz budynki gospodarcze pochodzą z renesansu. Główny korpus stanowi wydłużony na osi wschód-zachód prostokąt, wieża alkierzowa znajduje się w północno-zachodnim narożu. Według Eysymontta detal zdobniczy zachowanego szczytu wschodniej elewacji oraz rysunek sgraffita z szrafurą światłocieniową świadczą o powstaniu budynku na początku XVII wieku (Eysymontt 1965). Z wcześniejszej fortyfikacji zachowała się baszta, wykorzystywana później jako pawilon ogrodowy oraz pozostałości murów obronnych. W obrębie fortyfikacji znajdował się obszerny majdan dworski. Do dworu od strony północnej przylegały pola oraz pola. Obszar ten prawdopodobnie wykorzystywano jako ogród lub sad (Eysymontt 1965).

Główny budynek dworu pełnił funkcje obronne, a według Rybki-Cegleckiej również taką funkcję pełnił budynek gospodarczy w północno-wschodniej pierzei folwarku, później przebudowano na nieistniejącą współcześnie stodołę (Rybka-Ceglecka 1999). Budynek dworu jest dwukondygnacjowy, przykryty jest dachem dwuspadowym. Okap dachu jest mocno wysunięty. Pałac został wybudowany na rzucie prostokąta z kamienia i cegły. Ryzalitowe skrzydło południowe zostało dobudowane na osi środkowej budynku głównego. Do północno-zachodniego naroża budynku przylega alkierz na zarysie bastionu. Fasada pałacu jest sześcioosiowa. Wejście, podkreślone portykiem otwartym trzema półokrągłymi arkadami znajduje się na osi środkowej. Strefę wejściową podkreśla sporych rozmiarów taras na filarach. Inny duży taras pełniący funkcję oranżerii znajduje się z tyłu budynku. Okna fasady głównej zostały zaakcentowane kamiennymi obramieniami. Na ścianie widoczne są pozostałości dekoracji sgraffitowej o geometrycznym rysunku pryzmy. W elewacji wschodniej znajduje się jedno okno na wysokości drugiej kondygnacji. Zwieńczenie stanowi 4-strefowy szczyt o konturze spływowo-wolutowym. Podział na strefy został podkreślony kamiennymi gzymsami. Spływ od płaszczyzny oddzielają półkolumny widoczne w osiach skrajnych poszczególnych stref. W najniższej strefie znajdują się dwa okna, w trzeciej jedno (Eysymontt 1965).

Wschodnia elewacja skrzydła południowego zakończona jest prostym, trójkątnym szczytem podbitym deskami. W elewacji południowej głównego korpusu budynku znajdują się dwa okna – na pierwszej i drugiej kondygnacji. Do elewacji przylega 2-arkadowa dobudówka z przedsionkiem zlokalizowanym od strony wschodniej. Elewacja zachodnia jest trzykondygnacjowa, nadbudowana została w cegle. W elewacjach trójkondygnacjowych znajdują się alkierze po jednej osi okiennej. Dach alkierza jest namiotowy, jego szczyt podkreślony był nieistniejącą współcześnie kulą. Do głównego budynku przylega dawna kuchnia dworska, do której prowadziło przejście z jadalni pałacowej. Na budynku kuchni i na innych budynkach gospodarczych znajdują się pozostałości sgraffit (Rybka-Ceglecka 1999).

W latach 1964-1965 wykonano prace zabezpieczające budynek dworski. Wymieniono: stropy, więźbę dachową, zrekonstruowano także dach wieży, a całość przekryto nowym dachem z gontu. Po 1965 roku przeprowadzono badania stratygraficzne, co pozwoliło odsłonić warstwy polichromii. W latach 1977—1978 miała próba adaptacji dworu na ośrodek wczasowy. Następnie dwór przeszedł w ręce PGR-u. Przez krótki okres mieścił się tam ośrodek wycieczkowy PTTK (Rybka-Ceglecka 1999). Obecnie dwór nie jest użytkowany i ulega powolnej, ale stałej destrukcji. Budynek stajni położony na wschód od niego jest w stanie technicznym bardzo złym. Dawna stodoła znajdująca się we wschodniej części zespołu dworskiego została rozebrana. Dwór od kilku lat znajduje się w rękach prywatnych. Prowadzone są zachowawcze prace remontowe. Budynek na wschód od dworu jest zamieszkały.

W wytycznych konserwatorskich zaleca się zachowanie układu przestrzennego zespołu zabudowań dworskich jako przykładu nielicznych na Dolnym Śląsku wiejskich dworów szlacheckich. Ponadto proponuje się rekonstrukcję zachodniego szczytu budynku na wzór szczytu wschodniego. Budynek przez lata pokrywany był nowymi warstwami tynków przesłaniających renesansowe sgraffita. W wytycznych konserwatorskich postuluje się usunięcie nowych tynków i odsłonięcie renesansowych dekoracji (Eysymontt 1965). Losy dworu w Radochowie są niepewne, budynek i detal architektoniczny ulega powolnemu, ale stałemu niszczeniu.

BIBLIOGRAFIA

Eysymontt K., Studium historyczno-architektoniczne dworu w Radochowie, Zespół Pracowni Dokumentacji Naukowo-Historycznej PP PKZ, (maszynopis), Wrocław 1965.

Eysymontt K. , Studium historyczno-stylistyczne ogrodu w Radochowie, Zespół Pracowni Dokumentacji Naukowo-Historycznej PP PKZ, (maszynopis) Wrocław 1968.

Rybka-Ceglecka I., Studium środowiska kulturowego miasta i gminy Lądek Zdrój, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu, Wrocław 1999.

[supsystic-gallery id=40 position=center]